De illegale pers neemt het laatste nieuws over de opmars van de geallieerden steeds gretig over. Ieder hoopvol radiobericht van de BBC wordt overgetypt en bereikt via de verzetskrantjes en het geruchtencircuit de bewoners van de wijk. Op zondag 3 september 1944 komt het bericht door dat Brussel is bevrijd. De dag erna is Antwerpen door de geallieerden ingenomen. Met deze snelheid, althans dat wordt gedacht, kan het niet lang meer duren voordat de geallieerden in Nederland zijn. Met de woorden: ‘Nu de geallieerde legers in hun onweerstaanbare opmars de Nederlandse grens overschreden hebben, wil ik u, uit naam van ons allen, hartelijk welkom toeroepen op onze vaderlandse bodem' verspreekt minister-president Gerbrandy zich op maandag 4 september op Radio Oranje. “Overschreden” moet "benaderd” zijn, maar zijn verspreking gaat in de opeenstapeling van alle positieve berichten een eigen leven leiden. Ook de BBC neemt de vergissing van Gerbrandy over. De meest optimistische Rotterdammers rekenen tegelijkertijd door. De volgende dag, 5 september kan Rotterdam dan al bevrijd zijn en op 6 september Utrecht en Amsterdam.
In datzelfde optimisme onderneemt Samuel Esmeijer, alias "Paul" in de vroege ochtend van dinsdag 5 september actie. Vanuit de christelijke ambachtsschool coördineert hij dat gewapende KP’ers het gebouw van de drinkwaterleiding en de radiodistributiecentrale bezetten. Bij die laatste actie is hij zelf aanwezig. "Paul" neemt de zender over en laat de luisteraars weten dat de LKP de radiodistributie onder controle heeft. Ongeveer tegelijkertijd komt Radio Oranje met het bericht dat Breda bevrijd zou zijn. Dit laatste is niet officieel bevestigd, maar beide mededelingen veroorzaken een feeststemming onder de bewoners die het horen. Het nieuws gaat daarna razendsnel van mond tot mond.
Gerard uit de Schiebroeksestraat weet het nog goed. Hij is dankzij de hulp van dokter Hermans die hem met valse doktersverklaringen de verplichte tewerkstelling in Duisland laat ontlopen zogenaamd ziek thuis. ‘Maar dat betekende dat ik veel uren van de dag een soort huisarrest had, omdat de Krankenkasse en dus de Duitsers wel eens konden komen om te controleren. Ik had van de dokter veel instructies voor elke situatie waar ik bij controle gebruik van moest maken. De dokter stond pal achter me en ik kon altijd naar hem verwijzen. Goed, zo leefde ik dus. Thuis als het nodig was en naar buiten als dat mogelijk was en dat was meestal na vijven.
De ochtend van dinsdag 5 september werd er vroeg aan de deur gebeld. Controle? Nee, mijn broer Aad die in de Willebrordusstraat woonde stond voor de deur en riep: “Kom op Gerard. Het is zover! Over een paar uur zijn de Canadezen hier.” Ik reageerde of ik eens aan zijn hoofd moest voelen, maar hij was absoluut zeker. “Ik heb het zelf over de BBC gehoord. Ze zijn al in de buurt van Breda.” Nou, ik verbeterde en passant het record aankleden en daar gingen we dan de straat op. Het was drukker dan anders en toch liepen de mensen een beetje verdwaasd rond. Zou het dan toch waar zijn?’
Het nieuws dat de bevrijding op handen is gaat rond op het Willebrordusplein. Een oranje vlag wappert boven de ingang van de winkel van Van der Meer & Schoep. Deze foto's van 5 september 1944 zijn genomen door Mels Koster, verkoopleider van Van der Meer & Schoep, die met zijn gezin boven het bakkerijcomplex woonde.
Gerard en zijn broer lopen via het Willebrordusplein langs het bakkerijcomplex van Van der Meer & Schoep waar aan de gevel van de winkel een oranje vlag wappert en het kantoor- en winkelpersoneel op het plein een spontane rondedans heeft ingezet in de richting van het Bergwegziekenhuis. Daar komen ze rond het middaguur voor de ingang terecht in een groep dansende verpleegsters die eveneens de straat zijn opgegaan. Ook op de Bergweg hangen er vlaggen uit. ’Ik ging meer en meer geloven dat het allemaal geen droom was. Op een zeker ogenblik kwamen er zelfs karren voorbij met huisraad en vluchtende NSBers. Onder luid boegeroep gingen ze voorbij. Heel klein en heel timide. Ook werden wat Duitse soldaten gezien die richting Hillegersberg trokken. Met grimmige gezichten en nog altijd gewapend. Een oudere man naast me merkte op: “Dit kan niet. De Duitsers mogen zijn wat ze zijn, maar zonder slag of stoot terugtrekken? Ik geloof er niks van.” En eerlijk gezegd sloop toen ook de eerste twijfel bij mij binnen. Breda was maar 50 kilometer van Rotterdam. Dan hadden de bevrijders nu toch minstens voorbij Dordrecht moeten zijn.
Nog twee foto's van Mels Koster. Winkel- en kantoorpersoneel maakt een rondedans bij de schuilkelder op het Willebrordusplein. Op de Bergweg hangt een vlag uit. De foto met de toeloop van bewoners en verpleegsters is uit het raam van het Bergwegziekenhuis genomen en is van een andere fotograaf.
We trokken verder door, weer naar de Willebrordusstraat om bij Aad thuis te horen of er nog nieuws was via de BBC. Tot onze teleurstelling was er helemaal geen nieuws en dus helemaal niet het bericht dat de geallieerden Rotterdam naderden.
Na wat gegeten te hebben gingen we maar weer eens kijken en we merkten al gauw dat de jubelstemming over was. We spraken mensen die vertelden dat de Duitsers weer op straat waren en zo nu en dan schoten. De teleurstelling was groot. Het bleek een dag van ongegrond optimisme en veel miscommunicatie te zijn. En ik moest weer naar het leven terug van gedwongen ziek zijn en proberen om een vaste vrijstelling te krijgen voor werk in Duitsland.’
Nog dezelfde dag neemt Rijkscommissaris Seyss-Inquart harde maatregelen. Voor Rotterdam wordt de noodtoestand afgekondigd. Bij verzetsleden die betrokken zijn bij activiteiten in de ambachtsschool zit de schrik er meteen in. Het gerucht had zich die dag verspreid dat de school het “hoofdkwartier der Partizanen” was. Drommen met bewoners uit de wijk hadden zich in feeststemming voor de ingang van de school verzameld en daarmee de aandacht getrokken. Angstvallig wordt de school de eerste weken na de gebeurtenissen van 5 september vermeden. Toch lijkt het er op dat de Duitse bezetters nog steeds geen argwaan hebben. Na een korte periode worden voorzichtig als eerste de activiteiten van de motordienst weer opgepakt. Andere activiteiten, zoals vergaderingen en het opslaan van gestolen goederen en wapens blijven nog even op een laag pitje.
5 september, “Dolle Dinsdag”, bleek een valse start van de bevrijding te zijn geweest. Het zou uiteindelijk nog ruim een week duren voordat de eerste Nederlandse steden in Limburg bevrijd zouden worden en nog langer voordat de grote rivieren bereikt zouden zijn. Bij Arnhem mislukt een verdere opmars en daar valt de bevrijding van de rest van Nederland voor onbepaalde tijd stil.
Tegelijk markeert die 5e september ook het begin van een gecoördineerde samenwerking tussen verschillende verzetsgroepen. De LO/LKP zal uiteindelijk, samen met ondergrondse groepen van de Ordedienst en de Raad van Verzet op grotere schaal gaan opereren onder de overkoepelende naam Binnenlandse Strijdkrachten. De Ordedienst, een organisatie van Nederlandse ex-officieren levert het grootse aandeel met zo’n 4.000 manschappen. De LO/LKP, de ploegen die in de verschillende districten voornamelijk vanuit hun geloofsovertuiging verzet plegen, leveren er 1.800. De Raad van Verzet, niet-kerkelijk en deels met een links-politieke signatuur levert zo’n 1.000 man. Prins Bernhard is in ballingschap – onder bevel van de Amerikaanse generaal Dwight D. Eisenhower – benoemd als belvelhebber der Binnenlandse Strijdkrachten met kolonel Koot in Amsterdam als commandant in het bezette gebied. Vanaf de datum van oprichting, 5 september, zal met hulp van informatie en wapendroppings uit Engeland het georganiseerde ondergrondse verzet geholpen worden om guerrilla acties tegen de bezetters uit te voeren.
Reactie plaatsen
Reacties
Geweldig deze foto""s- ben op zoek naar gegevens van de Bergsingelkerk- namen van onderduikers- de uitdeling van voedsel voor de kerk etc. Wie weet heb je wat voor mij- gr. Bert
Dankjewel Bert.
Wat ik tot nu toe heb kunnen vinden (en wat in de komende blogs aan bod zal komen) is de bij jou waarschijnlijk al bekende "hulp voor allen" actie van Ds. Tazelaar, die tijdens de hongewinter was opgezet, naast de "algemene" centrale keukens waar voedsel uitgedeeld werd.
Ik hou mijn ogen en oren open. Als ik iets nieuws tegenkom dan laat ik je dat weten.
groeten, Ronald