1901-1913 De eerste bouwplannen (1)

De Heulbrug +/- 1901

Op het midden van de Heulbrug voelde je de wind vanuit de polder waaien en rook je een aroma van gras, aardse geuren en vers gezaagd hout. Aan de linkerkant van de brug kromde het kanaal langs losse gebouwen en schuren, en tussen de boomtoppen kon je de molenwieken van de houtzagerij van Abraham van Stolk zien. Boomstammen en vlotten van de zagerij dreven op het water. Aan de andere kant, rechts langs de Schie, keek je over een kaarsrecht stuk kanaal in de richting van de stad. Recent gebouwde, moderne stadswoningen (die er overigens nog steeds staan) vormden een afgeronde hoek van de Schiekade naar de Bergweg. Een opvallend gezicht, wanneer je een stukje verder de Bergweg in keek, waren de talrijke bomen aan weerszijden die elkaar met hun kruinen in de lucht raakten.
Links langs de Bergweg, net voorbij de Heulbrug, bevond zich eerst nog het gebouw van Café de Koophandel met daarachter een klein vooruitgeschoven huizenblok dat nog net binnen de Rotterdamse gemeentegrens viel. Het polderland achter de huizen behoorde toe aan de gemeente Hillegersberg. De grens met Hillegersberg werd officieel gemarkeerd door een sloot die min of meer evenwijdig aan de Bergweg in de richting van het noordoosten liep.

Net voorbij het toekomstige spoorviaduct lag nog een voormalige buitenplaats. Niet lang geleden stond dit nog bekend als “Huis en Buiten Welbehagen”. De oorspronkelijke villa met 14 kamers en 60 meter diepe tuin werd in 1890 verhuurd aan de diaconie van de gereformeerde kerk, die er een verpleeghuis voor chronisch zieken stichtte. “Welbehagen” werd door de diakenen letterlijk in het Grieks vertaald naar “Eudokia”. ‘Een welluidende en gepaste naam voor deze Stichting der Barmhartigheid’, schreven de oprichters. De villa werd na een jaar gekocht, bleek al snel te klein en werd in 1894 flink uitgebreid. Een tweede grote uitbreiding, waarbij de oorspronkelijke villa plaatsmaakte voor een nieuw gebouw met een operatiekamer en een afdeling voor acute zieken, volgde in 1898. Weer een paar jaar later, ten tijde van de wandeling van Zaaijer en Kurpershoek, werd er gebouwd aan een lijkenhuisje.
Onlangs waren nog een stel mannen opgepakt voor het stelen van bouwmaterialen op het terrein. Ze hadden zich verschanst in één van de goedkoop gebouwde woningen achter de grenssloot aan de achterzijde van de tuin van Eudokia. Technisch gezien was het daarmee een zaak voor de politie van Hillegersberg, maar het was evengoed een Rotterdamse kwestie. De haastig neergezette pandjes waren een doorn in het oog en een bron van ellende voor beide plaatselijke afdelingen. In totaal waren er vier goedkoop ogende huizenblokjes met ieder drie panden aan een provisorisch aangelegd straatje neergezet door de stugge, op geld beluste particuliere bouwondernemer Van Tussenbroek. Hij hoopte een financieel slaatje te slaan uit exploitatie van zijn stuk deels bebouwde grond, wanneer dit onvermijdelijk ergens in de toekomst bij Rotterdam gevoegd zou worden. Nu stonden de pandjes op zijn grond nog praktisch geïsoleerd en was er geen aansluiting op drinkwater of een riool. Een drassig slootje achter de huizen moest voorlopig maar volstaan. Niemand waagde zich er liever 's nachts. Inbraken waren er schering en inslag en het was een dumpplaats van afval. Niet lang geleden nog was er een babylijkje gevonden en onlangs had de krant vol gestaan van de raadselachtige dood van de zonderlinge juffrouw Duuring, die wekenlang onopgemerkt in één van de woningen van Van Tussenbroek had gelegen. ‘Overal, zowel in de voor- als in de achterkamer, zaten de vloeren en het behang met bloed; doeken, met bloed gedrenkt lagen in de bedstede en in de voorkamer. En de bewoonster lag, in dekens gewikkeld, dood in de alkoof te bed. De ondraaglijke geur liet zich verklaren uit de omstandigheid dat het lijk, waarvan het gelaat een afschuwelijke zwarte kleur had, reeds in vergevorderden staat van ontbinding verkeerde’, scheef het Rotterdamsch Nieuwsblad. Onderzoek bij de lijkschouwer leverde geen sluitende verklaring op. Ze zou gestorven zijn aan de gevolgen een leverbloeding, maar dat kon niet verklaren waarom overal in het huis bloedsporen te vinden waren en ze in dekens gewikkeld lag. Eigenaar Van Tussenbroek kon het allemaal weinig schelen. Een paar weken na het incident verhuurde hij het woninkje weer voor 1,75 per week. Hij was ervan overtuigd dat zijn stukje bebouwde grond, als deze eenmaal op Rotterdams gebied zou komen te liggen en de gemeente de riolering, drinkwater en gas had aangelegd, hem ruim van inkomsten zou voorzien. 

Voor het Eudokia ziekenhuis, aan de Bergwegzijde stond een hoog smeedijzeren hekwerk en een bomenrij die onderbroken werd door een beginnend straatje dat onofficieel als de Eudokiastraat bekend stond. Van Tussenbroek had hier zelf een eigen straatje aangelegd dat leidde naar de pandjes achter de tuin van Eudokia. Voor het gemak had hij zijn straat zelf maar Tweede Eudokiastraat genoemd.  

vier ansichtkaarten uit de periode rond 1902 van de  Bergweg ter hoogte van het Eudokia ziekenhuis. Op de foto met de wasvrouw is het café Bellevue zichtbaar op de hoek van de Noordsingel

Zaaijer en Kurpershoek hadden slim geanticipeerd op de mogelijke toekomstige uitbreiding van de stad. Ze waren goed bekend met de ambities van de Rotterdamse directeur van Gemeentewerken G.J. de Jongh én met de problematiek van de ongecontroleerde stadsuitbreidingen langs de grenzen met de buurtgemeenten. Hier konden ze handig gebruik van maken. In het alsmaar groeiende Rotterdam met een nagenoeg voortdurende woningnood was het voor de directeur van Gemeentewerken hoogstnoodzakelijk geworden om orde op zaken te stellen. Op het gebied van stadsuitbreidingen en kwaliteit van de woningbouw was de situatie de laatste decennia ernstig uit de hand gelopen. Ondanks het geloof in een welvarende toekomst voor de stad waren er rond de eeuwwisseling nog grote misstanden.